Mali Zvornik

U Malom Zvorniku sam provela detinjstvo, upoznala sjajne ljude, stekla mnogo prijatelja sa kojima sam i danas u kontaktu. Tačnije, za Mali Zvornik me vežu najlepši dani i mislim da to nije obično mesto, već mesto koje ima bogatu istoriju, veliko kulturno nasleđe i znamenitosti koje treba videti. Zato, ako vas put nanese u tom smeru, nemojte da oklevate da posetite Mali Zvornik.

Gde se nalazi?

Opština Mali Zvornik zauzima centralni deo severozapadne granice Republike Srbije, u Srednjem Podrinju, na samom izlasku iz živopisnog kanjona reke Drine. Drinom stvorena i omeđena, pre pola veka, opština Mali Zvornik je jedna od najmlađih ali i najmanjih opština u celoj Srbiji.
Mali Zvornik čini dvanaest naseljenih mesta. Administrativni, privredni i kulturni centar opštine, kao i jedino gradsko naselje, čini sam Mali Zvornik koji nastanjuje skoro trećina stanovništva opštine.

Radalj je najveće selo u opštini, zatim Donja Borina, Brasina, Voljevci, Donja Trešnjica, Sakar, Velika Reka, Culine, Budišić, Čitluk, dok je najmanje naselje u malozvorničkoj opštini Amajić.
Severnu granicu opštine čini masivna planina Gučevo, na istoku opštinsku među ucrtavaju planine Boranja i Jagodnja, dok jugoistočnu granicu čine Kruškovac, Gaj, Podgaj i Višnjica. Zapadnu granicu predstavlja reka Drina, koja je ujedno i državna granica prema Republici Srpskoj.

Teritorija opštine Mali Zvornik pruža se dužinom glavnog komunikacijskog pravca zapadne Srbije, Beograd-Bajina Bašta, koji je preko planine Tare povezan sa Jadranskom magistralom. Takođe, zahvaljujući Novom mostu na Drini u Malom Zvorniku, opština je povezana i sa Republikom Srpskom. Železnička pruga od Šapca se jednim krakom završava u mestu Mali Zvornik, dok se drugi krak pruge odvaja za Republiku Srpsku.

Zanimljivosti

Teritorija na kojoj se prostire opština Mali Zvornik, kao i većina naseljenih prostora na balkanskoj vetrometini, u magli istorije i preklapanja civilizacija, krije bogato istorijsko i kulturološko nasleđe koje, nažalost, nikad neće biti dovoljno ispitano.

Na osnovu nalaza iz bronzanog doba, delova nakita, kopči, igli i raznovrsnih privezaka, arheolozi i istoričari su srednje Podrinje nazvali istočnom granicom glasinačke kulture, čiji su nosioci bili pripadnici ilirskog plemena Autarijata, koje je tokom prve polovine 3. veka pokorilo keltsko pleme Skortisci.

Početkom 1. veka nove ere srednje i gornje Podrinje ulazi u sastav moćne Rimske imperije, tačnije u sastav rimske provincije Ilirik.
Uz gradnju puteva , utvrđenja i termi, nicale su i rimske naseobine, nastanjene uglavnom legionarima. Na prostoru srednjeg Podrinja dve najznačajnije rimske naseobine bile su Skelani i Domavija (Gradina kod Srebrenice). Da bi kontrolisali put, koji vodi duž obale Drine ka severnoj prestonici carstva, Sirmijumu, Rimljani su izgradili i posebno utvrđene kastrume, poput one koja se uzdiže iznad današnjeg Velikog Zvornika. Slično utvrđenje je postojalo i na drugoj obali i njegovi ostaci se i danas mogu videti u Malom Zvorniku, preko puta same opštinske zgrade.

Tokom 2. i 3. veka nove ere, Domavija izrasta u značajno regionalno središte provincije pre svega zahvaljujući bogatim rudnicima olova i srebra. U tom periodu, u Domaviji postoji, pored gradske većnice, forum i sudska većnica. Raspadom carstva na dva dela (istočno i zapadno), Srednje Podrinje se našlo u sastavu istočnog carstva, postajući, baš kao i danas, granica između istoka i zapada.

Polovinom 15. veka , Srbijom vlada sestrić Stefana Lazarevića, despot Đurađ Branković. Odmah po stupanju na tron, despot Đurađ je morao da ustupi Beograd Ugarima, nadajući se njihovoj pomoći u borbi protiv Turaka. Ostavši bez prestonog grada, despot Đurađ na ušću Jezave u Dunav diže utvrđeni grad sa 24 kule, Smederevo. Pored Smedereva, despot je nastojao da obnovi što više utvrđenih gradova pred bitku sa Turcima. Težinu gradnje i kuluk narod je svalio na njegovu ženu Jerinu, koja od tog doba uz svoje ime ponese i epitet "Prokleta". Jedan od dvadesetak obnovljenih gradova bio je i Zvornik.

Pre turskog zaposedanja Drine, oblast srednjeg Podrinja upravo početkom 15. veka doživljava svoj najveći ekonomski procvat. Sačuvane dubrovačke arhive govore o velikoj koloniji Dubrovčana u Podrinju koji su čak podigli i sopstvenu crkvu u današnjem Zvorniku.

Tokom jula 1919. godine Mali Zvornik posetio je kralj Aleksandar I Ujedinitelj, praunuk vožda Karađorđa. Vožd se zavetovao da će premostiti "Drinu, plemenitu među", a taj zavet ispunio je njegov praunuk. I već 1922. godine srpski trgovci su počeli da planiraju gradnju mosta na mestu gde se iskrcao kralj Aleksandar. Od ideje do realizacije protekle su pune četiri godine, 1926. godine usvaja se rešenje gvozdenog mosta na Drini. Radovi su trajali pune dve godine i 1929. godine ispunjen je zavet Karađorđa. Drina je premoštena. Svečano otvaranje i osvećenje mosta održano je 12. januara 1930. godine i nosio je naziv Most kralja Aleksandra I.

Veoma atraktivno je sklonište dinastije Karađorđevića. U neposrednoj blizini ovog mosta nalazi se pećina sa mnoštvom tunela i prostorija. 1931. godine je izgrađen podzemni grad za skrivanje kralja. Aprila 1941. godine, svoju poslednju noć u Srbiji, pre odlaska u izbeglištvo, proveo mladi Petar II Karađorđević. Još se istražuje sta se sve nalazi u sedamdesetak prostorija, a za sada se zna da su tuneli iskopani u obliku časnog krsta kao i da se u ovom lavirintu nalaze ostaci kapele, oltarski prostor i kraljevska česma.

Malozvornički gradić pod zemljom još se vodi kao sklonište Republike Srbije, ali lokalna samouprava je tražila da joj bude stavljano na raspolaganje. Vrata skloništa odavno nisu zaključana, pa svako može da uđe i vidi prostor koji je korišten za potrebe Kraljevine Jugoslavije.
Ovo sklonište je godinama vođeno kao "strogo poverljivo", osim za Malozvorničane, koji su se o njemu starali po službenoj dužnosti.

Sklonište, podignuto između dva rata, po svoj prilici, ima izlaz i u lagume rimskog grada Ad Drinum, koji je povezivao obe drinske obale. Nestao je, jer ga je Drina davno, pre više vekova, širenjem korita potopila. Njegovo nekadašnje postojanje znači da ispod korita Drine postoji neistražen prolaz.

Na području opštine Mali Zvornik postoje objekti izuzetne arhitektonske vrednosti i arhitektonske specifičnosti. Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo, predložio je plan zaštite nasleđa Malog Zvornika.

Crkva Svete Trojice u Donjoj Trešnjici, odlukom Vlade RS, utvrđena je kao spomenik kulture. Pokretne stvari u njoj su od posebnog istorijskog značaja.
Lokalno predanje kaže da je na mestu sadašnje crkve postojalo starije kultno mesto. Na njemu je 1852.godine sazidana sadašnja crkva, o čemu svedoči natpis uklesan na južnom zidu hrama.

Manifestacije

Tradicionalna manifestacija Somovijada, održava se svake godine zadnjeg vikenda u julu, na Zvorničkom jezeru. Somovijada je nastala 1998. godine kao pokušaj lokalnih ribolovaca da ulove što većeg soma.

Takmičarska staza prostire se na najlovnijem delu Zvorničkog jezera od Budišića do Sakara u dužini od 6 kilometara. Ribolov se obavlja iz čamaca. Svi učesnici Somovijade imaju pravo da besplatno, bez dozvole korisnika ribarskog područja, love bilo koju vrstu ribe, sedam dana pre i sedam dana posle manifestacije.
Još jedna manifestacija koja se održava na Drini, na području opštine Mali Zvornik je regata, od Malog Zvornika do Banje Koviljače.

Takođe poznati kulturni događaj je, svakako, majsko okupljanje pesnika, na već tradicionalnoj manifestaciji "Pesniče naroda mog", kao i akcija pod nazivom "Mesec knjige", gde pored izložbe knjiga ovu manifestaciju prate i drugi kulturni sadržaji: književni susreti, pozorišne predstave, besplatno učlanjenje đaka prvaka u biblioteku.
U Malom Zvorniku osnovana je i turističko-ekološka organizacija Drina.

Uživajte

Opština se celom svojom dužinom prostire uz Drinsko jezero i reku Drinu. Postoje termomineralni izvori. Od Velike Reke do Malog Zvornika, duž 25 km obale, pruža se bezbroj mogućnosti: od plivanja, preko ribolova, do kajakaških takmičenja.

Reka Drina je nekad nazivana Zelenika, po zelenoj boji vode, naročito u gornjem i srednjem toku, a u srednjem veku Drinos. Ime reke upisano je i na najstarijoj karti tzv. Pajtingerovoj tabli. Prema predanju, turskom sultanu Mehmed Fatihu, koji je prelazio Zeleniku skelom kod Ustikoline, 1463. godine, upao je konj u vodu na sredini reke i utopi se, a on je povikao: "Bu su derin" , što znači "ova voda je duboka". Tako je, kažu, od reči Derin, njenom glasovnom promenom, vremenom nastalo ime Drina.
Zvorničko jezero je jedinstveno po tome što se u njemu nalaze ribe koje žive u brzoj i hladnoj vodi, kao i one vrste čije je stanište toplija i mirnija voda.

Okolina Malog Zvornika pruža idealnu priliku za lov srna, divljih svinja, zečeva i divljih patki. Takođe, izetne mogućnosti postoje kada je u pitanju razvoj banjskog turizma. Radaljska banja se nalazi na samo nekoliko kilometara od centra Malog Zvornika. Još krajem 19. veka utvrđena je lekovitost vode Radaljske banje. Po svojim lekovitim svojstvima voda Radaljske banje je najbliža onoj iz mnogo poznatije Banje Koviljače, sa visokim procentom sumpora i blagotvorno deluje na hronična reumatska oboljenja, reumatoidni artritis, Behterevljeve bolesti, spondilozu, degenerativni reumatizam. Voda se može i piti, pri tom pomaže u regulisanju nivoa šećera u krvi kod dijabetičara. Gostima se pružaju široke mogućnosti individualne zabave, u zimskom periodu skijanje, leti plivanje na veštačkom jezeru, koje se nalazi u blizini banje i nosi naziv Radaljsko jezero.

Voda ovog jezera pokreće mini elektranu dubine i do 20 metara. Ali, zbog problema oko privatizacije ne radi jedini hotel u Malom Zvorniku, "Jezero". Trenutno jedino radi hotel "Izvor" u Radaljskoj banji, kao i motel "MN" koji je u privatnom vlasništvu. Novijeg datuma je i još jedan ugostiteljski objekat na obali Drine u Velikoj Reci takođe u privatnom vlasništvu. Nosi naziv "Drinski raj", a u svom posedu sadrži sobe za prenoćište, restoran domaće kuhinje, bazen, uredjenu betonsku plažu gde se nalaze kafe-bar sa ležaljkama, kao i tereni za košarku i odbojku na pesku. Takodje postoji i mogućnost iznajmljivanja skutera za uzbudljivu vožnju po Jezeru.

Skorije se planira i otvaranje još jednog hotela na obali Zvornčkog jezera.
Ruralni prostori opštine Mali Zvornik zauzimaju posebno mesto, ekološke oaze, etno-kultura i baština, kao ekskluzivna mesta za duhovnu i fizičku rekreaciju i turističku posetu.

Zadivljujuća je ljubaznost seoskih domaćina koji svakog turistu primaju kao prijatelja i iznose bogavu trpezu zdrave, prirodne hrane. Turisti koji za to pokažu interesovanje, mogu da učestvuju u poljoprivrednim radovima. Takođe, veoma atraktivno je i spremanje zimnice u autentičnom seoskom ambijentu, po receptu iskusnih domaćica.
Još jedna od atrakcija su i sojenice izgradjene kod ostrva naspram sela Amajić. Opremljene su kao mini apartmani.